Lê Thị Phất Ngân là Hoàng hậu nhà Lý trong lịch sử Việt Nam. Bà là vợ vua Lý Thái Tổ, mẹ vua Lý Thái Tông và Uy Minh Vương Lý Nhật Quang.
Bà là người được biết đến nhiều qua các thần tích, thần phả ở các di tích cố đô Hoa Lư (Ninh Bình); đền Lăng (Hà Nam), đền Bạch Mã (Yên Thành, Nghệ An).
Bà sinh thời là Công chúa Phất Ngân, sinh tại kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình), là con của Lê Đại Hành và Dương Vân Nga. Như vậy, bà là chị em với Lê Trung Tông và Lê Ngọa Triều.
Cũng như những người phụ nữ khác, trong chính sử, Lê Thị Phất Ngân chỉ được nhắc đến gián tiếp với vài nét chấm phá như Đại Việt sử ký toàn thư, Quyển II, Kỷ nhà Lý, mục Lý Thái Tông đoạn mở đầu viết:
“Mẹ là hoàng hậu họ Lê, sinh vua vào ngày 26 tháng 6 năm Canh Tý, niên hiệu Ứng Thiên năm thứ 7 [1000] thời Lê, ở phủ Trường Yên.”
Khi Thái Tổ Hoàng đế lên ngôi, bà được phong làm Trinh Minh hoàng hậu.
Khi Thái Tông Hoàng đế lên ngôi, bà được tôn làm Linh Hiển thái hậu.
——- CUỘC ĐỜI:
Năm 999, công chúa Lê Thị được vua Lê Đại Hành gả cho điện tiền chỉ huy sứ Lý Công Uẩn. Năm 1000 bà sinh ra Lý Phật Mã (sau này là vua Lý Thái Tông). Lý Thái Tông khi sinh ra thì bà ngoại mình là Dương Vân Nga và bác ruột là hoàng tử Lê Long Thâu qua đời. Theo sử sách, năm 1009 vua Lê Long Đĩnh mất, quần thân tôn Lý Công Uẩn lên làm vua. Như vậy, với vai trò là phò mã nhà Tiền Lê, Lý Thái Tổ đã thực sự lấy được lòng tin của quần thần và giành được ngôi báu của đằng vợ. Sự chuyển ngôi này diễn ra êm thấm. Sau này ông lại dành ngôi báu về cho cháu ngoại Lê Đại Hành là Lý Thái Tông.
Đối với Lý Thái Tông, vùng đất Hoa Lư luôn là nơi để lại nhiều dấu ấn, nghĩa tình sâu đậm nhất bởi cố đô cũng là cố hương có nhiều cố nhân của vị vua anh minh này. Lý Thái Tông tên húy là Lý Phật Mã, con trưởng của Lý Công Uẩn. Theo sử sách, Mẹ là công chúa Lê Thị, các thần tích cho biết rõ hơn là Lê Thị Phất Ngân, con gái vua Lê Đại Hành và thái hậu Dương Vân Nga. Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân sinh vua vào ngày 26 tháng 6 năm Canh Tý, 1000 thời Tiền Lê, ở chùa Duyên Ninh, kinh đô Hoa Lư. Khi vua mới sinh, ở phủ Trường Yên (tức cố đô Hoa Lư bây giờ) có con trâu của nhà dân tự nhiên thay sừng khác, người ấy cho là điềm không lành, lấy làm lo sợ. Có người thầy bói ở phố Cầu Đông giỏi chiêm nghiệm đi qua nhà ấy cười mà nói: “Đó là điềm đổi mới, can dự gì đến nhà anh” thì người ấy mới hết lo.
Năm Lý Thái Tông lên 9 tuổi thì Lý Thái Tổ được lập làm vua, năm 1010 tại kinh đô Hoa Lư nhà vua tuyên Chiếu dời đô để xây dựng kinh đô mới tại Thăng Long. Mùa thu tháng 7, đoàn thuyền dời bến Tràng An lướt trên sông Sào Khê ra sông Hoàng Long trong không khí bịn rịn, bâng khuâng của dân chúng 2 bên bờ vẫy chào đưa tiễn. Lý Thái Tông bấy giờ là người mang tâm trạng day dứt nhất bởi những kỷ niệm 10 năm tuổi thơ gắn bó với đất này và những người thân ở lại. Kho tàng ca dao Hoa Lư như còn nhắc đến tình cảm của ông và người dân cố đô trong 4 câu thơ:
“Dập dìu cánh hạc chơi vơi Tiễn thuyền vua Lý đang dời kinh đô Khi đi nhớ cậu cùng cô Khi về lại nhớ cá rô Tổng Trường”
Tại sao lại khi đi nhớ mẹ? Theo lý giải của dân gian thì khi Lý Thái Tổ quyết định dời đô, công chúa Lê Thị Phất Ngân đã xin ở lại để thờ phụng phần mộ của Vua Lê Đại Hành vì các anh của bà đều đã bị giết và bỏ trốn khỏi Hoa Lư. Cuối đời công chúa Phất Ngân tu hành tại chùa Duyên Ninh và khuyên dạy cho nhiều đôi lứa nên chùa Duyên Ninh trở thành ngôi chùa cầu duyên từ đó.
Mảnh đất cố hương Hoa Lư không chỉ có vai trò sinh thành và nuôi nấng Lý Thái Tông mà nó còn ảnh hưởng sâu đậm đến tất cả các hoạt động trong cuộc đời và sự nghiệp của vị vua này dù đã không còn đóng đô ở đây nữa. Trước hết phải kể đến hàng loạt các hoạt động mà vua đã noi theo tấm gương của ông ngoại mình là Lê Đại Hành như cầy ruộng tịch điền, xây chùa Một Cột, chém đầu vua Chiêm, đào kênh đắp đê ở cửa Thần Phù, xây đền Đồng Cổ, dựng chùa Nhất Trụ và lập đền thờ Phạm Cự Lượng, đánh dẹp Chiêm Thành.
Cửa Đông – Cố đô Hoa Lư
Trong cuộc đời và sự nghiệp, vùng đất Hoa Lư là nơi được Lý Thái Tông quan tâm đặc biệt. Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Giáp Thân, 1044, Tháng 9, ngày mồng 1, Vua đến phủ Trường Yên, thấy có rồng vàng hiện lên ở thuyền ngự” . Ngày vua đến Trường Yên, Khai Quốc Vương đầu hàng. Vua hạ lệnh rằng: “Ai cướp bóc của cải của dân thì chém”. Quân sĩ nghiêm theo, không mảy may xâm phạm. Đại quân vào thành Trường Yên, dân trong thành đem dâng biếu dê và rượu đứng đầy đường. Vua sai sứ tuyên chỉ ủy lạo, cả thành vui to.
Xét các hoạt động trong cuộc đời Vua Lý Thái Tông có thể thấy được tình cảm lớn lao của ông dành cho cố hương Hoa Lư. Trong số 47 di tích ở vùng bảo vệ đặc biệt, các nhà nghiên cứu thống kê được 16 di tích còn thần tích, thần sắc liên quan đến Lý Thái Tông, chỉ đứng sau Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành và hơn cả Lý Thái Tổ về số lượng. Qua đó có thể minh chứng được tình cảm đặc biệt giữa vị vua này và người dân cố đô Hoa Lư.
Trải qua những tàn phá của chiến tranh và thời gian, hiện nay quần thể khu di tích cố đô Hoa Lư đã được khoanh vùng tôn tạo xứng tầm là một di sản văn hóa thế giới tương lai, nhưng những dấu ấn về triều Lý còn lại là quá ít ỏi. Sắp tới Ninh Bình chuẩn bị xây dựng đền vua Lý Thái Tổ và có kế hoạch di dời nhà bia tưởng niệm ra khỏi sân lễ hội, và trong ngôi đền mới xây này nên có tượng phối thờ Lý Thái Tông, vị vua gạch nối giữa Hoa Lư và Thăng Long và hoàng thái hậu Lê Thị Phất Ngân để thỏa lòng yêu mến của quần chúng nhân dân đất cố đô văn hiến.
=== NGUỒN:http://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%AA_Th%E1%BB%8B_Ph%E1%BA%A5t_Ng%C3%A2nhttp://ashui.com/forum/index.php?topic=36534.0;wap2
