Giải thích Thành ngữ – Tục ngữ

Đèo heo hút gióCon cà con kêCó công mài sắt, có ngày nên kimChưa biết mèo nào cắn mỉu nàoChạy như cờ lông côngCạn tàu ráo mángĂn ốc nói mòSống để dạ chết mang theo Cà cuống chết đến đít còn cayBa chìm bảy nổiGiàu vì bạn, sang vì vợChim sa cá lặn Cái tổ con chuồn chuồn Chờ được mạ, má đã sưng Bợm già mắc bẫy cò ke Bá Nha – (Chung) Tử Kỳ Bầu dục chấm mắm cáy Áo vải, cờ đàoĂn cơm nhà thổi tù và hàng tổng Áo gấm đi đêm Ăn cháo đái bátChân nam đá chân chiêuBóc ngắn cắn dàiLá lành đùm lá ráchCõng rắn cắn gà nhàĐược voi đòi tiênĂn vóc học hayVụng chèo khéo chốngNhạt phấn phai hươngRau muống tháng 9 nhịn cho mẹ chồngẾch ngồi đáy giếngCú kêu cho ma ănĂn chay niệm phật nói lời từ biVàng thau lẫn lộn Năm tao bảy tuyếtChạy như cờ lông công Có nếp có tẻBa chìm bảy nổi Nước mắt cá sấu Tức nước vỡ bờ Thả mồi bắt bóng Chưa biết mèo nào cắn mỉu nàoTứ cố vô thân Trúc dẫu cháy đốt ngay vẫn thẳng Thua keo này bày keo khác Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa Ướt như chuột lộtCú kêu cho ma ănBóng chim tăm cáNhư nước đổ đầu vịtKẻ tám lạng người nửa cânTrộm cắp như rươiMột nắng hai sươngMạt cưa mướp đắngChó mái chim mồiMáu ghen Hoạn ThưMa ăn cỗNói có sách, mách có chứngXác như vờ, xơ như nhộngLen lét như rắn mùng nămDốt có đuôiNợ như chúa ChổmTham bát bỏ mâmTấc đất cắm dùiHàng tôm hàng cáLời ong tiếng veLệnh ông không bằng cồng bàSơn cùng thủy tậnTha phương cầu thựcSống để dạ chết mang theoRách như tổ đỉaRước voi giày mả tổBa que xỏ láBa hồn bảy vía – Ba hồn chín víaCáo mượn oai hùmĐi một ngày đàng, học một sàng khônĐồng không mông quạnhNói nhăng nói cuộiChết đứng như Từ HảiĐười ươi giữ ốngHồn xiêu phách lạcNói toạc móng heoQuýt làm cam chịuVừa ăn cướp vừa la làngTrướng rủ màn cheLo bò trắng răngNát như tươngCửa Khổng sân TrìnhSức dài vai rộngTiền trảm hậu tấuKhôn cho người ta rái, dại cho người ta thương Bách phát bách trúngƯớt như chuột lộtChén tạc chén thùÔng chẳng bà chuộcKín cổng cao tườngHá miệng mắc quaiOan Thị KínhLá mặt lá tráiHá miệng chờ sungGửi trứng cho ácGiàu làm kép hẹp làm đơnĐược voi đòi tiênĐa nghi như Tào TháoDở dở ương ươngThoả chí tang bồngCõng rắn cắn gà nhàNiêu cơm Thạch Sanh Như vợ chồng sam Gửi trứng cho ác Chết đuối vớ được cọc Chữ như gà bới Ốc không nổi mình ốc lại mang cọc cho rêu Ông Tơ bà NguyệtCốc mò cò xơi Mưa không khắp Một miệng thì kín, chín miệng thì hở Mất bò mới lo làm chuồng Lừa ưa nặngMột nghề thì sống đống nghề thì chết Mèo già hóa cáo Lươn ngắn lại chê chạch dài, thờn bơn méo miệng chê trai lệch mồm Tham thì thâm Như vợ chồng ngâu Qua cầu rút vánXui nguyên giục bị Lấy thúng úp voi Chuồn chuồn đạp nước Hằng hà sa số Gan cóc tía Một mất mười ngờ Ruột để ngoài daPhúc họa khó lường Mũ ni che taiGiậu đổ bìm leo Chuột sa chĩnh gạo Bàn tay có ngón ngắn ngón dài Cá chậu chim lồngĐẽo cày giữa đườngYêu nên tốt, ghét nên xấuQuạ nào mà chẳng đen đầuNằm gai nếm mậtChắp cánh liền cànhĐứt đuôi con nòng nọcGương vỡ lại lànhLưỡi không xương nhiều đường lắt léoĐồ Sở KhanhCủa ít lòng nhiềuNước chảy chỗ trũngCha truyền con nốiRồng đến nhà tômMôi hở răng lạnhMuỗi đốt chân voiHọc vẹtVăn hay chữ tốtNgang như cuaNhanh như cắtMỗi cây mỗi hoaCủa người phúc taTương cà gia bảnThuốc đắng dã tậtCháy nhà mới ra mặt chuộtCá không ăn muối cá ươnCá hóa rồng Cá chuối đắm đuối vì con Lá thắm chỉ hồng Bọ ngựa chống xeĂn lông ở lỗBàn tay không che nổi mặt trờiNgựa quen đường cũTấc đất tấc vàngLòng vả cũng như lòng sungHồng nhan bạc mệnhĐẹp như TiênDốt hay nói chữCông cha nghĩa mẹGiật gấu vá vaiĐất có thổ công, sông có hà báBán lợi mua danhBán trời không văn tựĂn mày đánh đổ cầu ao Ăn như rồng cuốnĂn cơm chúa, múa tối ngàyĂn chay niệm phậtCháy nhà ra mặt chuột Đục nước béo cò Già đòn non nhẽ

Câu thành ngữ chỉ của cải vật chất không bao giờ hết, hết lại có, vơi lại đầy.

Niêu là một loại nồi nhỏ được làm bằng đất nung để nấu cơm, kho cá.

Thạch Sanh là nhân vật trong truyện cổ tích, hiền lành khỏe mạnh có công giết đại bàng cứu công chúa. Niêu cơm Thạch Sanh biến hóa, ăn không bao giờ hết.

Chuyện kể:

Sau khi chém được chằn tinh, giết đại bàng cứu công chúa, Thạch Sanh được nhà vua làm lễ cưới gả công chúa Quỳnh Nga cho. Lễ cưới của họ tưng bừng nhất kinh kỳ. Thấy vậy, hoàng tử các nước chư hầu trước kia bị công chúa khước từ lấy làm tức giận. Họ hội binh lính 18 nước kéo sang đánh. Thạch Sanh xin nhà vua đừng động binh. Chàng một mình cầm cây đàn ra trước quân giặc. Tiếng đàn của chàng vừa cất lên thì quân sĩ 18 nước bủn rủn tay chân, không còn nghĩ gì tới chuyện đánh nhau nữa. Cuối cùng các hoàng tử phải cởi giáp xin hàng. Thạch Sanh sai dọn một bữa cơm thết đãi những kẻ thua trận. Cả mấy vạn tướng lĩnh, quân sĩ thấy Thạch Sanh chỉ cho dọn ra vẻn vẹn có một niêu cơm tí xíu thì bĩu môi không muốn cầm đũa. Biết ý, Thạch Sanh đố họ ăn hết được niêu cơm và hứa sẽ trọng thưởng cho những ai ăn hết. Quân sĩ mười tám nước ăn mãi, ăn mãi nhưng niêu cơm bé xíu cứ hết lại đầy. Cảm phục và sợ hãi chúng cúi đầu lạy tạ vợ chồng Thạch Sanh rồi kéo nhau về nước.(1)

Niêu cơm bé xíu nhưng chính là tượng trưng cho uy quyền, cho sự thần thông biến hóa để được sự giàu có thịnh vượng, cho thỏa mãn ước mơ ở đời. Vận câu thành ngữ này vào cuộc sống mang nhiều ý nghĩa.

Theo Đi tìm điển tích thành ngữ của Tiêu Hà Minh,

NXB Thông tấn

(1) Theo truyện “Thạch Sanh” Nguyễn Đổng Chi – NXB KHXH, 1973

• ← Cõng rắn cắn gà nhà
• → Như vợ chồng sam